Stres ve Sağlık Psikolojisi

FELSEFE Ders Notları
Stres ve Sağlık Psikoloji - Birey ve Davranış

Stres Kavramı

Savaş, deprem, büyük kazalar gibi olaylar stres sebebi olabilirken, iş değiştirmek, sevdiğini kaybetmek, taşınmak, evlilik, hastalık da strese yol açar.

Stres kelimesi Latincede “Estrece” kelimesine dayanır. Zorlanma, gerilme, baskı anlamına gelir. Bütünlüğü koruma, esas duruma dönmek için çaba harcama gibi etki-tepki ilişkisini barındıran haliyle de kullanılır.  

Her bireyin olayları algılayışı ve stresten etkilenişi farklı düzeylerde olur. Kalp hastalıkları hatta soğuk algınlığı gibi hastalıkların temelinde stres olabilir.

Stresin Aşamaları
Stres durumunda canlı, kendini korumak için savaş veya kaç tepki zincirini harekete geçirir. 

Genel Uyum Sendromu : Çevresel stres durumlarına ilişkin fizyolojik değişimleri içinde barındıran mekanizmadır.

Alarm: Bireyin otonom sinir sistemi acil duruma ilişkin harekete geçerek salgı bezlerini uyarır, kana adrenalin pompalar, kan daha hızlı dolaşır, beyin ve kaslara daha fazla enerji iletilir. Kan şekeri yükselir, sindirim yavaşlar.

Direnç: Vucut stres yaratan duruma uyum sağlar, kimyasallar salgılanmaya başlar. Strese karşı kaynaklar tükenir. Direnç gücünü yavaş yavaş kaybeder.

Tükenme: İnsan tüm direncini kaybeder geri dönülmesi zor bir sürece girer. Psikolojik sorunlar başlayabilir hatta ölümle sonuçlanabilir.

Stres Belirtileri 

Fiziksel Belirtiler: Sırt, Boyun, Baş ağrıları, Terleme, Çarpıntı, Mide ağrısı Sindirim sorunları, Nefes darlığı, Uyku bozukluğu, Bitkinlik Hissi

Davranışsal Belirtiler: Madde - Alkol kullanımı, Sürekli telaş ,Aşırı uyuma ve Asosyallik

Duygusal Belirtiler: Kaygı, Sıkıntı, Gerginlik, Huzursuzluk, Sinirlilik, Saldırganlık, Neşesizlik Kayıtsızlık ve Durgunluk

Bilişsel Belirtiler: Konsantrasyon kaybı, Algı sorunları, Kararsızlık, Unutkanlık, İlginin azalması, Sadece olumsuzlukları görmek ve Organize olamamak

Stres Kaynakları

Değişme: İnsan yaşamlarındaki olayların istedikleri gibi gelişmesini ve kendince kontrol edilebilir olmasını tercih eder. Dünya da ve Türkiye’de stres yaratan olaylar benzer olsa da sıralamaları farklıdır.

Dünya da ağırlık puanlarına göre Stres Kaynakları; 

• Eşin Ölümü
• Boşanma 
• Hapis 
• Aileden birinin ölümü 
• Yaralanma 
• Hastalık 
• Evlenme 
• İşten atılma 
• Eşiyle yeniden birleşme 
• Emeklilik 
• Aileden birinin sağlığı 
• Hamilelik
• Cinsel sorunlar 
• Doğum 
• Gelir değişikliği 
• Arkadaş ölümü 
• Farklı iş 
• Sorumluluk

Türkiye'de ağırlık puanlarına göre Stres Kaynakları;

• Çocuğun ölümü 
• Eşin ölümü 
• Aldatılma 
• Anne baba ölümü 
• Hapis 
• Hastalık 
• Sakatlık 
• Evlilik dışı hamilelik 
• İstenilmeyen evlilik 
• Eşin hastalığı 
• Kaza yapması 
• Anne baba ayrılması 
• Eşle anlaşamama 
• Boşanma 
• Borçlanma 
• Dedikodu 
• Evlilik dışı ilişki 
• Çocuk düşürme 
• Dost ölümü 
• İstenmeyen gebelik

Baskı: Bireyler çoğu zaman farklı ihtiyaçlar, fırsatlar, amaçlar arasında seçim yapma durumunda kalırlar. Birden fazla amacın aynı anda gerçekleştirilmeye çalışılması çatışmayı doğurur.

Çatışma Tipleri: Lewin çatışma tiplerini 3'e ayırır.

1. Yaklaşma - Yaklaşma: Birey cazip iki seçenekten birini seçme durumundadır. Örnek: Aynı saatte beğendiği iki filmin oynaması.
2. Kaçınma - Kaçınma: Cazip olmayan iki seçenekten birini seçme durumu. Örnek: İşini sevmeyen birinin işsizlikten korktuğu için çıkamaması.
3. Yaklaşma - Kaçınma: Hem olumlu hemde olumsuz yanlara sahip bir amaca yönelik kararsızlık durumu. Örnek: Çikolata yemeyi seven birinin kilo almaktan korkması.

Engelleme: Bireyler gerek kendi gerek çevrelerinin oluşturduğu hedeflere ulaşmaları engellendiğinde stres yaşarlar. Örnek: Sevdiği kızla maddi sebebler yüzünden evlendirilmemek. Engelleme durumu kültürden kültüre, toplumdan topluma göre değişir.

Çevresel Stres Kaynakları

Aile Sorunları: Aile ortamı, sevgi, saygı, dayanışma ortamı olmalıdır. Aksi durum stres yaratır.

Monoton tek Düze Yaşam: Bireyin kendini gerçekleştirememesi, kendine özgü ilgi ve yeteneklerini ortaya koyan bir yaşam sürememesi stres unsudur.

Ekonomik Sorunlar: Ülkede ve dünya da ekonomik sorun kriz, hayat pahalılığı, iş bulma, işten çıkartılma, kredi kartı borçları stres unsurudur.

Siyasi ve Politik Belirsizlikler: Yerleşik ve demokratik bir siyasi yapının olmadığı, siyasi istikrarın olmadığı, kaosun hüküm sürdüğü bir ortamda bireylerin geleceğe dair kaygısı stres yapar.

Sosyal ve Kültürel Değişmeler: Kentleşme ve teknoloji kullanımı gerilim yaratır. Toplumda yabancı kültürlerin etkisiyle ortaya çıkan değişmeler, belirsizliklerle ortaya çıkan kuşaklar arası yaşanan çatışma stres nedenleri olarak göze çarpar.

Trafik ve Yaşam Sorunları: Trafikte zaman kaybı, gerilime neden olur. Gürültü de stres kaynağıdır. Trafikteki zaman kaybıyla gerilimli diyaloglar, gürültü, kirlilik stres sebebidir. Burada yaşanan olumsuzluklar bireylerin evlerine ve işyerlerine taşınmaktadır

Teknolojik Değişmeler: Değişen teknolojiye uyum sağlamak kolay değildir, örneğin bilgisayar kullanmayı bilmeyen birinin işinin değişen gereği İnternet üzerinden yazışmalar yapmayı gerekli kılması stres yaratır.

Bireysel Stres Kaynakları

İnsanların strese ilişkin bakış açıları ve olaylara yaklaşımı aynı değildir. Bu noktada insanların kişilik tipleri farlılaşmaya neden olmaktadır.

A Tipi Kişilikler: Çok hızlı hareket ederler, hızlı konuşurlar, sabırsızdırlar, birden fazla iş yapmaya çalışırlar, başkalarının beklentilerini karşılamaya çalışırlar, koşuşturma nedeniyle güzellikleri kaçırırlar.   

B Tipi Kişilikleri: Sosyal değerlere kaygılanmazlar, zamana esir olmazlar, rahat ve sabırlıdırlar, kendilerine ve ailelerine zaman ayırırlar, hoşgörülüdürler, kolay sinirlenmezler, aceleci değildirler. B tipi kişilik strese daha uzaktır.

Stresle Başa Çıkma Yolları

Bireyler stres yaratan bir durumla karşılaştıklarında farklı seçimler yapabilirler. Bu süreçte bireyden bireye farklılaşan uyum durumları söz konusudur. Bireyler stres yaratan bir durumla karşılaştıklarında farklı seçimler yaparlar.

Doğrudan Başa Çıkma:

• Yüzleşme: Strese ilişkin bir olayla karşılaşan birey tüm gücüyle stresi meydana getiren olayla mücadele eder.
• Uzlaşma: Kendinden bir şeyler feda eder veya karşı taraftan alacaklarının bir kısmına razı olur.
• Geri Çekilme: Birey kendisine zarar gelebileceğini ya da sıkıntı yaşayabileceğini düşünerek yenilgiyi kabullenir.

Savunma Yoluyla Başa Çıkma: 

Kaygı: Kaynağı belirsiz, üzüntü, nedeni açık olmayan korku veya bir temel ihtiyacın karşılanmamasında meydana gelen endişe durumudur.

Savunma Mekanizmaları:

• Bastırma: Acı ve sıkıntı veren durumlar bilinçaltına itilir.  
• İnkâr (Yadsıma): Benlik için tehdit olarak algılanan, acı verici gerçeği kabullenmemek.  
• Yansıtma: İnkâr edilemeyen ve bastırılamayan sorunları başkasına yöneltir.  
• Özdeşim Kurma: Başkasının başarısıyla bütünleşme.  
• Yüceltme: İlkel dürtülerini, toplumca hoşa giden biçime dönüştürme.  
• Gerileme: Çaresizliğini yaşından beklenenin altında bir davranışla ortaya koyma.  
• Yer Değiştirme: Bastırdığı güdü ve davranışlarını başka durum ve nesneye yöneltme.  
• Karşıt Tepki Geliştirme: Asıl hissettiklerinin tam tersini ortaya koyma.

Travma: Beklenmedik bir şekilde meydana gelen dehşet, kaygı ve panik yaratan ciddi kazalar, tecavüz, deprem ve benzeri yıkıcı doğa olayları sonucu bireyin olayları anlamlandırma sürecinin bozulması.

Strese karşı korunmak için; Sağlıklı beslenme alışkanlığı, zararlı gıdalardan uzak durma, egzersiz, doğa yürüyüşü yapmak gerekir. Zamanı iyi bir şekilde düzenleyebilme ve yönetebilmeye ilişkin alışkanlık kazanmak gerekir. Strese karşı korunmak için bireyin bakış açısını değiştirmesi gerekir. Stresin uygun seviyede yaşanmasının başarıda etkisi vardır. Hiç stres yaşamayan birey başarıya ulaşma adına gerekli güdülemeyi sağlayamaz.