Sosyolojide Temel Yaklaşımlar

FELSEFE Ders Notları
Sosyolojiye Giriş

Sosyolojinin Gelişim Süreci

Sosyoloji biliminin gelişiminde katkıda bulunan bir çok yaklaşım bulunmaktadır. En etkili olanları Marx, Durkheim, Weber, İşlevselcilik Marxizm, Çatışma Teorisi, Sembololik Etkileşimcilik.

Saint Simon (1760-1825)

• Sanayi toplum kavramını ilk ortaya atan kişidir.
• Pozitivisttir aynı zamanda feodel ve askeri toplumlardan sanayi toplumlarına doğru gelişme gösterdiğini belirtmesi üzerine evrimcidir.
• Hem sosyolist hem muhafazakar bakış açısına sahiptir.
• İlk sosyolist ilk sosyologdur
• Toplumsal değişmedeki problemlern muhattabının sosyal fizik olduğunu söyler.

Simon toplumu evrimci ve pozitivist bir kavramsal çerçevede ele alır. Simon bazı çevrelerde "ilk sosyolog, ilk sosyalist" olarak nitelendirilmektedir.

Auguste Comte (1798-1857)

• Evrimci ve pozitivisttir.
• Sosyoloji bilimini icat etmiş be pozitif sosyoloji geleneğinin öncüsü olmuştur.
• Sosyolojinin isim babasıdır.
• İnsan düşüncesi ve toplumsal evrim için söz konusu ettiği üç aşama vardır.. 
• Bu aşamalar : Teolojik aşama , Metafizik ve pozitif dir.
• Başvurduğu kavramlar, toplumsal statik (toplumsal düzen), toplumsal dinamik (toplumsal değişim) tarihsellik, pozitif aşamadır.

Comte toplumu biyolojik bir organizmadaki sisteme benzetir. Bu bakımdan biyolojideki anatomi ve fizyoloji ayrımına benzer şekilde sosyolojide de istikrarlı ilişkileri ve sosyal yapıyı inceleyen toplumsal statik ile toplumsal değişmeyi inceleyen toplumsal dinamik adı altında iki farklı çalışma alanı belirler. Toplumsal statiği toplumsal düzen ile toplumsal dinamiğide toplumsal değişme ve ilerleme ile özdeşleştirmiştir.

Herbert Spencer (1820-1903)

• Pozitivisttir.
• Charles Darwinin evrim teorisindeki ilkeler çerçevesinde ele alan evrimci bir sistem yaklaşımında eleştirilmiştir.
• Toplumsal değişme Darwinci anlamda güçlü olanların ayakta kaldığı zayıf olanların yok olduğu tezine yani doğal seleksiyon yasalarına göre işlemektedir.
• Sosyal Darwinisttir.

Spencer organizmacı bir toplum modelini benimser. Onun için toplumsal değişme basit homojen toplumlardan karmaşık heterojen toplumlara doğru giden genel bir evrimsel yol izler.

Klasik Sosyloji (MARX,WEBER,DURKHEIM)

Karl Marx (1818-1883)

• Toplumları tarihsel süreç içerisinde komünal köleci feodel kapitalist ve sosyolist olarak ayırmış
• üretim ilişkilerine dikkati çekmiş modern çağda doğu toplumlarının farklılıklarında Asya Tipi Üretim Tarzı (ATÜT) ile açıklamaya gitmiştir
• Tarihsel maddecidir.
• Modern toplumun farklılıklara ve sınıflara dayandığını düşününr-
• Diyalektiği yöntem olarak kullanır
• Toplumsal emek ve üretim ilişkileri önemli kavramları arasındadır.
• Toplum analizlerinde alt yapı ve üst yapı olmak üzere iki ayırıma gider
• Eleştireldir.
• İşlevselcidir.
• Kapitalist üretim sistemi emeğin yabancılaşmasına neden olmaktadır.
• Kapitalist sistem eşitsizlikleri üretim sürecinde yaratmaktadır.
• Kapitalizmde toplumsal eşitsizliği yaratan en büyük faktör dindir.
• Bir üretim tarzında belirleyici olan faktör alt yapıdır.
• Toplumsal değişmenin motor gücünün sınıf çatışması olduğunu ifade eder.

Alt Yapı : Temel ekonomik ilişkilerin etrafında dönen ve toplumsal düzene şeklini veren üst yapıyı şekillendiren ilişkilerdir üretim güçleri ve üretim ilişkileri arasındaki çelişkiye karşılık gelmektedir.

Üst Yapı : Üretim güçlerini elinde bulunduranların egemenliklerini meşrulaştırmak için kullandıkları araçlardır.

Emile Durkheim (1858-1917)

• İşlevselcidir.(fonksiyonolist)
• Kullandığı temel kavramlar; Mekanik dayanışma, Organik dayanışma, anomi, İş bölümü
• Toplumsal düzen sembolik etkileşimin bir sonucudur.
• Anti hümanistdir.
• Geleneksel ve modern toplum karşılaştırmasını kullanır.
• Toplumsal değişmede en önemli faktörün iş bölümü olduğunu savunur.
• Yapısal işlevselcilik
• Toplum bireylerden üstündür.
• Biyolojik organizma
• Toplumsal dayanışma

Max Weber (1864-1920)

• Karizmatik otorite
• Toplumsal eylemi anlamaya yöneliktir
• Sosyolojinin çalışma nesnesini toplumsal eylem olarak tanımlar.
• Pozitivizmi eleştirir.
• Toplumsal eylem
• Akılcı/Rasyonel
• 4 toplumsal eylem tipinden söz eder.
• Yorumlayıcı veya anlayıcı sosyoloji
• Otorite ve örgüt tiplerinden söz eder Geleneksel otorite , Karizmatik otorite yasal-ussal otorite
• En ünlü çalışmaları Protestan ahlakı ve Kapitalizmin ruhu dur.
• Tek faktör yerine çoğulcu(plüralist) bir yaklaşım benimser
• Toplumsal eylemi yorumlamak ve açıklamak ile ideal tipler oluşturma çabası olmuştur.
• Bir amaca yöneliktir
• Araçlar kullanır
• Hesaplı ve planlıdır
• Dinsel ahlaksal ve kültürel değerler.
• Toplumsal ilişkileri anlamak için bireyin gerçekleştirdiği eylemin anlamına bakmak gerekir
• Demir kafeslere benzettiği rasyonel örgütleme tipi Bürokrasidir.

Weber'e göre  sosyoloji toplumsal eylemi yorumlayarak açıklamaya çalışırken  de  doğa bilimlerinde kullanılan yasa benzeri kavramlar yerine ideal tip olarak bilinen bir kavramı veya yöntemsel aracı kullanmalıdır.

Modern Sosyolojinin Gelişimi

İşlevselcilik

• Durkheim, A.R Radcliffe-Brown ile Bronislaw Malinawski tarafından geliştirilmiş.Talcott Parsons be Robert K.merton tarafından ilerletilmiştir.
• Evrimci bir anlayışa sahiptir
• Toplumu işlevsel bir bütün olarak görür.
• Toplum öz düzenlemeye sahip bir sistem olarak ele alınır.
• Çevredeki değişime karşı toplumun kendi koruma mekanizmaları yarattığı fikri vardır.

Marxizm ve Çatışma Teorisi

• Marxın yaklaşımına dayanan çatışma teorisi Marxist teorilerin onun orjinal düşüncelerine sadık kalan geleneksel ve yeni versiyonlarına yaslanır.
• Gramsci toplum analizlerinin sadece alt yapı değil kültür ve ideolojilerinin de önemli olduğunu vurgulamıştır.
• Yapısalcı marxizm olarak bilinen teorinin geliştiricisi Lois bir toplumda belirli ilişkilerden oluşan 3 temel toplumsal yapıyı (ekonomik siyasal ve ideolojik yapılar) belirlemiştir.
• Frankfurt okulu tarafından geliştirilen eleştirel teoride marxizmde önemli yer tutar.

Sembolik Etkileşimcilik

• Toplumu yanlız yapıları açısından değil bireyler açısından da analiz eder
• İnsanlar arasındaki etkileşimcilik mutlaka sembollerle olur
• Bireylerin gündelik yaşamdaki sembolik etkileşimlerinin bir ürünü olarak ele alır
• Gerorge Herbert mead kurucusu, C.H Colley, W.Thomas ve Herbert Blumer katkıda bulunmuştur
• Adını Blumerden almıştır
• Toplumsal düzenin içinde yaşadığımız dünyada şeylere atfettiğimiz anlamlar sonucu ortaya çıktığı savunulur.
• Mikro sosyolojide kalır
• Bireyden bağımsız değil bireyin ona yüklediği anlamdan meydana gelir

Feminist ve Postmodern Yaklaşımlar

• Klasik ve modern sosyolojide yer alan bütün yaklaşımlara eleştirel bakarlar
• Eleştirel teoriye benzer
• Nedensellik ilkesine ve akılcı düşünceye dayalı bilim anlayışının iflas ettiğini öne sürerler
• Kültür sanat teknoloji ve bilime kadar pek çok alanda modernizme bir eleştiri olarak doğan postmodernizm gerçekliğin modern çağdaki sosyolojik yaklaşımlarla bilinemiyceğini ve akılcı düşünme biçimleri tarafından iyileştirilemeyeceğini savunur.