FELSEFE Ders Notları 2
Antropoloji
Kültür Kavramı
Kültür, en genel tanımıyla, insanın doğa dışında yarattığı ve ona eklediği maddi ve manevi herşeydir. Bunun içine, üzerine giydiği giysiden beslenme sistemine, barınma tarzından dinsel inanışına, toplumsal örgütlenmesinden hayatı anlamlandırdığı ideolojik çerçevelere kadar pek çok şey girer. İnsanın hayatta kalmasını ve türün devamını sağlayan yegâne avantajı, onun kültürüdür.
Kavramın çoğunlukla başvurulan ve geniş kabul görmüş tanımını 1871 yılında Amerikalı antropolog Edward Tylor yapmıştır.
Tylor’a göre kültür ya da uygarlık; bir toplumun üyesi olarak, insanoğlunun öğrendiği (edindiği) bilgi, sanat, gelenek- görenek ve benzeri yetenek, beceri ve alışkanlıkları içine alan karmaşık bir bütündür.
Yalçın İzbul’un (1983) yaptığı tanım: Kültür, belirli bir topluluğun, sosyal etkileşim yoluyla sürdürdüğü ve bireylere kazandırdığı maddi-manevî yaşam tarzı ve dünya görüşü bileşimi, onların bir bütünleşmesi olup, varlık nedeni ve sonucu ise çevreye uyarlanma, giderek çevreyi kendi kuramsal amaçları doğrultusunda değiştirme dinamiğidir.
Antropolog A.L. Kroeber ve C. Kluckhohn, 1952 yılında yayımladıkları Kültür: Kavramların ve Tanımların Eleştirisi başlıklı derlemede kavramın 164 farklı kültür tanımına yer vermişlerdi.
Kültürün Özellikleri
- Kültür hem evrenseldir hem de özeldir.
- Kültür kapsayıcıdır.
- Kültür toplumsaldır.
- Kültür bir soyutlamadır.
- Kültür tarihsel ve süreklilik içinde bir olgudur, dinamiktir.
- Kültür öğrenilir
- Kültür ihtiyaçları giderici ve doyum sağlamaya yönelik bir yapıdır
- Kültür bir bütündür ve bütünleştiricidir
- Kültür bir simgeler sistemidir
- Kültürün hem maddî hem de manevî yönü vardır, bu iki yön arasında bir ikilik yoktur
- Kültür doğal ve toplumsal dünya ile aramızdaki çevirmendir
- Kültür doğaya el koyar
- Kültür aynı zamanda bir idealler sistemidir
- Kültür bir uyarlanma tarzıdır
- Kültür hem uyarlayıcı hem de uyum bozucudur.
Kültür, insanı diğer canlılardan ayıran en önemli olgudur.
Değişme Örüntüsü: Değişmenin belirli bir denge içinde ve değişen öğelerin karşılıklı ilişkisi bozulmadan yürümesi durumudur.
İnsana yakın primat türlerinin basit aletler yapıp kullanmasına ön kültür denmektedir. Bu nedenle alet yapmak ön kültürle kültür kavramını birbirinden ayırmaya yetmemektedir.
1871 yılında Amerikalı Anropolog Edward Tylor tarafından yapılan kültür tanımı geniş olarak kabul görmüştür. Tylor’a göre kültür ya da uygarlık; bir toplumun üyesi olarak,
insanoğlunun öğrendiği (edindiği) bilgi, sanat, gelenek- görenek ve
benzeri yetenek, beceri ve alışkanlıkları içine alan karmaşık bir
bütündür.
Tylor'un tanımlama denemesinde üç vurgu ön plana çıkmaktadır;
- Toplumsallığa yapılan vurgu
- Öğrenme edinimine yapılan vurgu
- Karmaşık bir bütün olarak değerlendirilmesi
Kültürleme (Enculturation): Bir kültürün içine doğan bireyin annesinden başlayarak halkalar halinde genişleyen kurumlar ve öğeler üzerinden içine doğduğu o kültürü öğrenmesi süreci, kültürleme süreci olarak adlandırılır. Bu süreç doğumdan ölüme, beşikten mezara kadar devam eder. Başka sosyal bilimlerde ve bağlamlarda toplumsallaşma, sosyalizasyon ya da en geniş anlamıyla eğitim olarak adlandırılan bu süreç bitimsizdir; çünkü insan hayatının her evresinde o evreye ilişkin kültürel öğeleri öğrenmesi, zamansal ve mekânsal değişmelere bağlı olarak bazı şeyleri yeniden öğrenmesi gerekir.
Kültürleşme (Acculturation): Birbirinden farklı iki kültürün çeşitli şekillerde temas etmesiyle alışveriş içine girmeleri, bu alışveriş sonucunda birbirinden alıp verdikleri öğelerin giderek birbirine karışması ve kökenlerinin bilinemez hale gelmesiyle ortaya çıkan bir süreçtir. Bu sürece giren iki kültürün ikisi birden, birbirlerinden etkilenerek değişmektedir. Biz bu değişimler sonucunda, değişen öğelerin kökenini unuturuz ve böylelikle o öğe girdiği kültürün özelliği haline gelir. Kültürleşmeye maruz kalmamış kültür çok azdır. Coğrafî olarak yalıtılmış ya da dünyanın ücra bölgelerinde saklı kalmış kültürler dışındaki kültürlerin tamamı, başka kültürlerle temasa girmiş ve kültürleşmeye uğramıştır.
Kültürlenme (Culturation): Farklı kültürel yapılardan gelen kişilerin başka bir kültürel alana gelmeleri durumunda ya da geldikleri yerde yeni bir uyarlanma ihtiyacıyla karşılaştıklarında, ne içine girdikleri kültürde bulunan ne de ait oldukları kültürde var olan yeni bir öğe yaratmaları, yeni bir bireşime varmaları durumudur. Kentleri saran gecekondular bunun tipik örneğidir. Kentlerde gördüğümüz gecekondular, ne kırsal bölgelerdeki mesken tipine ne de kentlerin bildik mesken tipine benzemektedir. Dolayısıyla köyden kente gelenler, bir kültürlenme biçiminde, buradaki yeni barınma ihtiyaçlarına yönelik yeni bir konut formu meydana getirmişlerdir. Arabesk müzik de bu tür bir örnektir.
Kültürel Gecikme (Cultural Lag): William F. Ogburn tarafından
önerilen bu kavramla, kültürel değişme etkisi altında kalan kurumların
bu değişmeye gösterdikleri tepkinin hızındaki farklar anlatılır.
Genellikle teknolojik yenilikler bu türden uyum zorlukları ve
dengesizlikleri yaratmaktadır.
Kültür Şoku (Culture Shock): Kendi kültür dünyasından çıkarak tanımadığı, dilini bilmediği, dilini bilse bile simgelerini çözemediği, değerlerinden ve kurallarından haberli olmadığı bir kültürün içine giren bireyin yaşadığı sıkıntı durumu, bunalım halidir.
Kültürel Özümseme (Assimilation): Bir kültürün bir başka kültürü, çeşitli nedenlerle etki altına alması ve giderek kendine benzetmesi, bu sürecin sonucunda da kendi içinde eritmesi olarak tanımlanabilir.
Kültürel Bütünleşme (Integration): Belirli bir coğrafyadaki egemen kültürün diğer kültürleri ya da yerel çeşitliliği baskı altına almasına karşın, özellikle günümüzde yaygınlaşan çokkültürcülük politikalarıyla bu kültürlerle uzlaşma arayışına girmesi sonucunda, diğer kültürlerin kendilerini korumakla birlikte, büyük kültürle uyumlu hale gelmeyi ve onun şemsiyesi altında birer alt-kültür olarak tanımlanmayı benimsemeleri sürecidir. Bu süreçte egemen kültür, diğer kültürleri koruyucu ve gelişmelerini sağlayıcı birtakım siyasal, iktisadî ve toplumsal mekanizmaları hayata geçirir.
Zorla Kültürleme (Trans-Culturation): Egemen kültürün, doğuracağı tepkileri dikkate almaksızın, diğer kültürleri zorla kendine benzetmeye ve bu yolla yok olmalarını sağlamaya itmesidir. Bu süreçte dönüştürülmek istenen kültüre ait tarihsel ve manevî izler de tahrip olur. Burada özümleme sürecinde gördüğümüz türden bir gönüllülük ya da kendiliğindenlik söz konusu değildir. Bu zorlama, askerî kurumlar, eğitim kurumları ve başka toplumsal ajanlar aracılığıyla yürürlüğe konur ve uygulanır.
Anropolojik açıdan kültürsüz insan mümkün değildir.
Kültürün sağladığı imkanlar olmadan insan yaşamını sürdüremez.
