Sosyolojide İlk Dönem Gelişmeler

FELSEFE Ders Notları 2

Klasik Sosyoloji Tarihi

Sosyolojide İlk Dönem Gelişmeler

Yapıcı bir reforma gidilerek bilme endüstriye dayanan bir toplum inşa edilmesi gerektiğini savunan sosyolog Saint Simon'dur.

Endüstri (sanayi) toplumu kavramını ilk defa kullanan düşünür Saint Simon’ dur.

Geleceğin toplumunun endüstri toplumu olacağını düşünen Saint Simon, endüstrileşme sürecini kontrol altına almak için bilimsel politikalar geliştirmeye çalışmış ve endüstri toplumunun toplumsal örgütlenmesi hakkında çeşitli çalışmalar yapmıştır.

Pozitivizm terimini ilk kez kullanan yazar Saint Simon'dur. Toplumsal olguların, doğa bilimlerinde kullanılan bilimsel yöntemle çalışmasına inandığı için pozitivisttir.

Saint Simon toplumdaki sınıfları çalışanlar ve çalışmayanlar ölçütüne göre birbirinden ayrılmıştır. Çalışanlara “bal arıları” çalışmayanlara ise “eşek arıları” ya da “aylaklar” adını verir.

Özel mülkiyet çoğunluğu faydasına olacak biçimde yeniden bölüştürülmesini ve yoksulların göz önüne alınarak toplumun yeniden düzenlenmesi gerektiğini savunan Saint Simon'dur.

Saint Simon Ronald ve Masitre gibi toplumu organik bir bütün olarak tanımlamaktadır.

Saint Simon, devletin üretim araçları üzerinde otorite sahibi olası ve üretim araçları üzerinde otorite sahibi olması ve üretim araçlarına en verimli çalışanlara dağıtılması, gerektiği düşünceleri ile sosyalizmin kurucularından kabul edilir.

Saint Simon’a göre yeni toplumu ekonomik ve siyasi açıdan önde gelen sanayiciler, bankacılar, maliye uzmanları, inanç ve eğitim gibi açılardan da bilim ve sanat uzmanları yönetecektir. Bu grupları sosyologlar eğitmelidir.

Sosyal Fizik: Saint Simon’un toplumların yeniden düzenlenmesinde bir rekabet görevini üstlendiğini düşündüğü, bilimsel düşünceye dayanan pozitif toplum bilimi için kullandığı addır.

Saint Simon, 18. yüzyılın eleştirel ve devrimci felsefesine karşılık 19. yüzyılın felsefesinin yaratıcı ve yapıcı olacağına inanmış, toplumsal düzenin yeniden sağlanabilmesi için toplumsal yasaları ortaya koyabi­lecek bir bilime ihtiyaç duyulduğunu savunmuştur.

Durkheim’e göre Saint Simon yeni bir yönetim, pozitif felsefeyi, sosyalizmi, hepsini endüstriyalizm kav­ramında birleştirilmiş ve hem sosyolojinin hem de sosyalizmin kurucusu olmuştur.

Comte, sosyoloji terimini ilk kullanan düşünürdür. Endüstri toplumunun oluşumunu açıklarken, zenginliği ve bireyciliği geliştirme de işbölümünün etkilerinin analiz edilmesinde ve en önemlisi toplumsal olguların incelenmesinde metafiziği reddetmiş­tir.

Comte olgular ve teorilerin birbirine bağlı olduğunu savunan ilk sosyologdur.

Comte’a göre sosyolojinin görevi toplumsal sorunları bilimsel yollarla önceden tahmin etmek, böylece bu sorunlardan kaçınılmasını mümkün kılmak bu yolla toplumun yeniden örgütlenmesini sağlamak ve düzeni sağlamlaştırmaya çalışmaktadır.

Pozitivizm: Gerçek bilginin metafizik spekülasyonlara değil, duyular aracılığı elde edilen deneyimlere dayandığı, bilimsel incelemelerin konusunun ancak gözlemlenebilen olgular ardında var olan ilişkiler oldu­ğu, gözlemlenemeyen nedenlerin aranmaması, gerektiği görüşüdür.

Adolphe Quetelet: Sosyalist konuları istatistiksel olarak inceleyen ilk kişidir.

Üç Hal Yapısı: Comte’un insan düşüncesinin, bilimlerin ve toplumların teolojik ve metafizik aşamalardan geçerek pozitif aşamaya ulaşacaklar biçimindeki düşüncesine verilen addır. 

Comte’un bilimsel hiyerarşisine göre, bir bilim karmaşıklaştıkça ve bilgilerini kullandığı kendinden önceki bilim sayısı arttıkça hiyerarşik sıralamada yükselir ve pozitif aşamaya daha geç ulaşır.

Toplumun kendini oluşturan parçalara indirgenemeyeceğini ve bu parçalar hakkında bilgi edinmek için bütünün incelenmesi gerektiğini ileri süren Comte, bu açıdan Aydınlanma düşünürlerinden farklıdır.

Toplumsal Statik: Toplumsal düzenin yasalarının incelenmesidir.

Toplumsal Dinamik: Toplumsal değişmenin ve ilerlemenin yasalarının incelenmesidir. 

İnsanlık Dini: Comte’a göre, yöneten sınıfla yönetilenler arasında arabuluculuk yapma ve toplumsal düzenin kurulabilmesi için gerekli olan ahlaki uzlaşmaya sağlama işlevi bulunan yeni bir dindir.

Comte’un sosyolojiye en önemli katkıları sosyolojinin yönetim olarak pozitivizmi benimsemesi, saf haliyle ampirizmi, yani sadece toplumsal gerçekliklere ilişkin veri toplanması ve ölçüm yapılması fikrini reddetmesi, gerçeklerle teorilerin ilişki içinde olduğunu savunması, bütün toplumsal olguların değişmez kanunlarla bağlı olduğunu ve sosyal bilimlerin görevinin bu konuların gerçekliğini ortaya koymak olduğunu belirtmiş olması olarak görülür.

R Le Play: Toplumsal düzenin uygun biçimde sürdürülmesi için dinin kesinlikle gerekli olduğunu ve ailede, endüstriyel örgütlerde (fabrikalarda) ve devlette otoritenin bu çerçevede yeniden kurulması gerek­tiğinin savunan düşünürdür.

J.S.Mill: Sosyolojiye daha çok yöntemle ilgili çalışmaları ile katkıda bulunmuş, diğer taraftan ekono­mi ile ilgili bulunmuş, diğer taraftan ekonomi ile ilgili çalışmaları ile modern ekonomi biliminin temellerini atmıştır. MiII’in çalışmaları genel olarak liberalizm ve faydacılık ile ilgilidir.

Etoloji: Başlangıçta hayvan ve insan davranışlarını karşılaştırma yöntemine dayalı bir karşılaştırmalı davranış bilimi, iken, zaman içinde daha çok zoolojinin hayvan davranışlarını inceleyen alt dalına dönüş­müştür.

J.S.Mill yönetim olarak toplum bilimde doğa bilim yöntemlerinin kullanılması gerektiğini savunmuştur.

J.S.Mill psikolojiye önem verir ayrıca deney ve gözlem onun için çok önemlidir.

Herbert Spencer: Pozitivist Organizmacılık

Spencer, yazdığı Sentetik Felsefe Sistemi adlı eserinde, sentetik felsefenin evrim teorisinin çeşitli bilim dallarına nasıl uygulanacağına göstermektedir.

Spencer, biyolojik organizmalarla toplumun örgütlenme ilkeleri aynı olsa da uygulamada bazı farklılıklar olduğunu belirtir. Toplumsal organizmalarda parçalar biyolojik organizmaya oranla merkezden daha bağımsız ve dağınıktır. Biyolojik organizmaya oranla toplumun yaşamı çok daha uzundur, toplumsal organizmada tek tek üyeler ölse de bütün, yani toplumun kendisi varlığını sürdürür. Biyolojik organizmada yalnızca tek bir bilinç merkezi varken, toplumsal organizmada birey sayısı kadar bilinç merkezi vardır. Biyolojik organizmada parçalar bütünün yararına var olurken toplumsal organizmada bütün, parça­ların yararına var olur. Bunun nedeni, biyolojik organizmanın aksine toplumsal organizmanın unsurlarının, yani bireylerin bilinç sahibi olmasıdır. Spencer bu düşünceye dayanarak devlet yararına da olsa bireylerin haklarının çiğnenmeyeceğini savunmuştur.

Spencer’a göre toplumlar, yapısı son derece basit olan ve birbirine bağlamlı olmayan küçük parçalar halinde, farklılaşmış ve birbirlerine bağlamlı duruma gelmiş parçalardan oluşan karmaşık ve büyük bir ya­pıya dönüşmektedir.

Sosyal Darwinizm: H. Spencer’ın öncülerinden olduğu, toplumda en güçlü ve uygun olanakların hayatta kalması ve güçsüzlerin elenmesi ile toplumun ahlaki ve entelektüel açıdan mükemmelleşebileceği, bu nedenle zayıf olanların devlet tarafından korunmaması, doğal sürece karışmadan toplumun zayıf üye­lerinin elenmesine izin verilmesi gerektiği görüşüdür.

Spencer, Comte’tan farklı olarak endüstrileşmeyi merkeziyetçi değil, ademi merkeziyetçi bir toplum­sal örgütlenme biçimiyle özdeşleştirmiştir.

J.S.Mill, Comte’un bilimler hiyerarşisini de üç hal yasasında benimserken Spencer ikisini de reddeder.

Spencer ve Comte'un Ortak Özellikleri

• Bütün bilimler ortak felsefik köklere sahiptir.
• Doğla dünyayı yöneten yasalar gibi toplumsa dünyayı yöneten yasalarda vardır.
• Toplumsal yasaların nasıl işlediği ortaya çıkarılırsa, toplumsal olguların tahmin edilebileceğine ve yönetilebileceğine inanılır.