Ebu Bekir Razi

FELSEFE Ders Notları 2
Ortaçağ Felsefesi II
Ebu Bekir Razi

İslam Düşünce Tarihinde Tabiatçı/Natüralist felsefenin en önemli temsilcisi Ebu Bekir RAzi Tahran/Rey Şehrinde doğmuştur.  Edebiyat ve musiki ile ilgilenmiş geçimini kuyumculuk yaparak sağlamıştır. Aynı zamanda da hekim olan Razi tıp tarihinin önemli simaları olan Hipokrat ve Galen'den sonra tıp ilmine yaptığı önemli katkılar Razi'ye "Arapların Galeni" unvanını kazandırmıştır. 925 yılında Parkinson hastalığına yakalanan ve gözlerine katarakt inen Razi 925 yılında Rey şehrinde vefat etmiştir.

Razi ilme ve bilgiye olan tutkusunu Filozofça Yaşama (es-siretül-felsefiyye) adını verdiği otobiyografisinde "Beni tanıyanlar bilir ki, ilme karşı olan sevgim, tutkum ve bu uğurdaki çalışmalarım gençliğimden bugüne kadar aralıksız devam etmektedir. Hatta okumadığım bir kitap karşılaşmadığım bir ilim adamı olursa-büyük bir zarara uğramam söz konusu olsa dahi- her şeyi bir kenara bırakıp o kitabı okumadan ve o alimi tanımadan edemem.Bu alandaki sabırlı çalışmalarım neticesinde bir yıl zarfında "teaviz hattıyla" (müsvedde olarak) yirmibin varaktan fazla yazı yazdım."

Eğitim için seyahatlere çıkmış olan Razi çeşitli ilim ve kültür merkezlerinde edindiği Yunan, Hint, İran ve İslam tıbbına dair zengin tıp bilgisi dolayısıyla Rey'e dönüşünde hastane başhekimliğine getirildi. Otuzlu yaşlarında halife Muktefi Billah'ın daveti üzerine Bağdat'ta çok sayıda hekimin katıldığı başhekimlik sınavını birincilikle kazandı.  

Yaşadığı dönemin felsefi ve ilmi hoşgörü ortamında tabiatçı-deist felsefenin en önemli temsilcisi olmuştur. Razi bireysel ve toplumsal yahut psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarını gidererek ahlaklı ve mutlu bir hayatı gerçekleştirmesinde Allah'ın insana verdiği akıl gücü ve adalet duygusunun yeterli olduğu tezini hararetle savunmuştur. 

Harranlı Sabii ve Antik Yunan düşünürlerinden faydalanarak ortaya koyduğu iddialarına karşı Razi, ısrarla kendisine ait olduğunu savunduğu beş ezeli ilke (el-kudemaul-hamse) sisteminin temel unsurları (Yaratıcı -el Bari, Nefis - Külli Nefis, Heyula - Şekilsiz İlk Madde, Hala - Boşluk, Mutlak Mekan ve Dehr - Mutlak Zaman olarak belirlemiştir. Bunların herbirini ezeli saymakla birlikte aralarında derece ve mahiyet farkı gözeten filozofa göre yaratıcı ile nefis aktif, heyula pasif, hala ve dehr ise ne aktif ne de pasiftir.

Razi alemin yaratılışını nefsin maddeye olan tutkusuna bağlamakla, Dünyadaki kötülüğün Tanrı'dan değil, nefsin madde ile kurduğu ilişkiden kaynaklandığını söylemiştir.

Razi maddenin dinamik olduğu tezini savunmuştur.

Razi aklın önündeki engelleri kaldırmada iradenin önem taşıdığına dikkat çeker.

Ahlak anlayışını temellendirirken daha çok "filozofların üstadı ve en büyüğü" olarak gördüğü Platon'un kendisinde "velinimetim" diye söz ettiği Calinus'tan yararlanmıştır.

Razi için ahlaki erdemlerle donanmanın esas yolu, akıl ve iradenin yerli yerinde kullanılması yani bilgiyle aydınlanmak ve adaleti ilke edinmekten geçer.

Razi'ye göre ruh sağlığını sağlamanın yolu ahlak ilkelerine bağlılıktır.

Razi Platon'un insanda üç nefis bulunduğu şeklindeki görüşü benimser. Bunlar Düşünen Nefis, Hayvani Nefis ve Nebati Nefis olup ilkine ilahi, ikincisine gazabi, üçüncüsünede şehevi nefis adıda verilir. Bedenin beslenip gelişmesini ve üremeyi sağlayan nebati şehevi nefis ile öfkenin kaynağı durumundaki hayvani nefis , düşünen nefse yani akla hizmet etmek ve destek için vardır. Özellikle hayvani nefsin şehevi arzu ve tutkuları kontrol altına alması hususunda akla yardımcı olma işlevi ahlak açısından büyük önem taşır. Diğer yandan düşünen nefsin bedenden bağımsız ve ölümsüz olmasına karşılık, nebati ve hayvani nefis beden gibi ölümlüdür.

Razi aşk, kendini beğenme, çekememezlik, öfke, yalan, cimrilik, açgözlülük, sefahet, içki ve cinselliğe  düşkünlük, mal ve makam hırsı gibi bayağı duyguların yanı sıra üzün ve ölüm korkusunuda insanı karamsarlığa iten  mutlu olmasını engelleyen etkenler olarak değerlendirir.

Kitabut Tecarib Razi'nin önemli eserlerindendir.

Razi'nin şahsına kitap yazdığı Rey Valisi Mansur b. İshak'dır.

Razinin ahlak anlayışında olumlu anlamda belirleyici kavramlar: Akıl, Bilgi, Adalet

El-Kindi

FELSEFE Ders Notları 2
Ortaçağ Felsefesi II
El-Kindi

İlk islam filozofu ünvanı alan Sabbah El-Kindi'dir. Irak / Kufe şehrinde doğmuştur. Kelam hareketinin Mutezile elinde bağımsız bir ilim olarak şekillendiği dönemde yaşamıştır. Simyanın bir aldatmaca olduğunu ortaya koymuştur. Işığın yayılma ve yansımasıyla yanan/yakan aynaların yapımına dair eserleriyle de optik alanın öncü olmuştur.  Abbasi halifelerinden yakın ilgi ve destek görmüştür. Sarayda Astronom ve Astrolog olarak müneccimlik görevinde bulunmuştur. Eserlerini aralarında yakın bir dostluk ilişkisi bulunan halife Mutasım'ın oğlu Ahmed'e ithaf etmiştir.  277 civarında eser kalem almıştır. Bu eserler Tıp, Matematik, Astronomi, Metafizik, Siyaset, Psikoloji, Diyalektik, Astroloji ve kehanet vb. dallardadır. 

Halife Memun'un 215/830 da kurduğu Beytül Hikmedeki Bilgin Kaşif ve Mütercimler kadrosu içinde yer almayı da başarmıştır.

Meşşai felsefesinin ilk temsilcisidir.

McCarthy'nin tesbitlerine göre Kindi'nin eserlerinden 17'si Latinceye, 4'ü İbraniceye, modern dönemde ise 5'i Almancaya, 4'ü İtalyancaya, ikişer tanesi de İngilizce ve Fransızcaya tercüme edilmiş; böylece Kindi hem Orta Çağ hem de modern dönem Avrupasında tanınmış ve etkili olmuştur.

Kindi felsefeyi "insan sanatlarının en üstünü ve en değerlisi" olarak görür. Bu disiplini eski Yunan'ın iki büyük filozofu Platon ve Aristoteles'in Arapçaya tercüme edilen eserleri ile Platinus'un Enneadlar adlı kitabını IV-VI. bölümlerinin Esulucya adıyla Arapçaya yapılan çevirisi üzerinden tanımış kendiside aynı konuda İlk Felsefe Üzerine (Kitap fil-felsefetil-ula) adıyla bir eser kaleme almıştır. Kindi Aristoteles'ten etkilenerek "Varlık Metafiziği" ve Platinus'tan esinlenerekte "Birlik Metafiziği" yaptığı söylenebilir.

Kindi felsefe disiplinlerini sınıflandırırken varlık alanlarını dikkate alır.Bilgiye konu olan varlıklar aşağı, orta ve yüksek olmak üzere üçe ayrılır. İnsanında içinde bulunduğu doğal varlıkları konu alan fizik aşağıda, matematik ortada, metafizik ise yüksekte bulunmaktadır. 

Kozmi varlığıda değişen ve değişmeyen şeklinde iki kısma ayıran Kindi'ye göre, fizik  (tabiiyyat) değişen, metafizik (mabadet-tabiiyyat) ise değişmeyen varlıkları araştırır.

"Niçin" sorunusun varlığın gaye sebebini araştırdığını belirten Kindi'ye göre, varlığın gaye sebebide  sebebler sebebi, gerçek ve mutlak sebeb dediği Allah'tır.

Hakikat: Bir şeyin dış dünyadaki nesnel gerçekliği
Mahiyet: Zihindeki tümel kavramı
Hüviyyet: Nesnel gerçekliklerin bellli niteliklerle birbirinden ayrılması

Kindi hakikat ile hüviyyeti birlikte ifade edecek şekilde "inniyyet" terimini kullanmıştır. Buna göre filozof duyularla algılanan nesnelere ve şahıslara ait tikel gerçeklikleri "inniyyet", varlığın akılla idrak edilen cins ve türlerine ilişkin tümel gerçeklikleri de "mahiyet" terimiyle ifade etmiş olmaktadır. 

Ona göre mahiyeti olan her şeyin gerçekliği (inniyyet) vardır.

Platon'un değişim ve dönüşümden uzak gerçeklik olarak gördüğü "idea"ya karşı Aristoteles'in "cevher" kavramını ortaya koymuştur. Kindi'nin "her gerçekliğin altında yatan gerçeklik" (tinetü küllit-tine) olarak adlandırdığı cevher, "kendi kendine yeterli olan, arazlarıtaşıdığı halde kendisi değişmeyen, niteleyen değil nitelenendir". Bir başka deyişle "Cevher, kendi kendine var olan, var olmak için başkasına muhtaç olmayan, değişiklikleri taşıdığı halde özü itibariyle değişmeyen ve bütün kategorilerle nitelenendir."

Kindi'ye göre varlık ve oluşun ilkesi durumundaki heyula(ilk madde) ile suret(form) aynı zamanda güç ve fiilide ifade eder. Salt güç ve imkan halini temsil eden ilk madde çeşitli formları kabul edecek kıvamda olduğu için edilgin/pasif ilke, her çeşit niteliği kabul edip kendisi nitelik olmadığı için  de bir cevherdir.

Evreni bir organizma gibi canlı ve akıllı olduğu fikrini benimseyen Kindi bu anlayışını "bütünüyle kozmik varlığı tam teşekküllü bir canlı gibi tasarlayabilirsin; çünkü o, arasında boşluk bulunmayan tek cisimdir." ifadesiyle dile getirir.

Tarifler Üzerine adlı risalesinde çeşitli felsefe tanımlarına yer vermekle beraber, İlk Felsefe Üzerine  adlı eserinde "felsefe insanın gücü ölçüsünde varlığın hakikatini bilmesidir." şeklindeki tanımı öne çıkarır. Ona göre filozofun amacı hakikati bilmek ve ona göre davranmaktır.

Kindi Nefsin üç ayrı tanımını yapmıştır: 

• Canlılık yeteneği bulunan ve organı olan doğal bir cismin tamamlanmış hali
• Güç halinde canlı olan doğal bir cismin ilk yetkinliği
• Kendiliğinden hareket eden akli (manevi) bir cevher olup bir çok güce sahiptir. 

Bu tanımlardan ilk ikisi Aristoteles'in ruh anlayışını yansıtırken üçüncüsü Pisagor ve Platon'dan bu yana spiritüalistlerin benimsediği bir görüşü ifade etmektedir.

Kindir bilgiyi ifade etmek için El ilm ve El marif tarimlerini kullanmıştır.

Kindi de bilgi teorisini klasik konuları olan bilginin kaynağı , bilginin değeri gibi meselelerle uğraşmış, duyu algıları , akıl , sezgi ve vahiy gibi meselelerin bilgi teorisi ile ilişkisi bağlamında ele almaya çalışmıştır. 

Kindi ilimleri çeşitli açılardan farklı şekillerde sınıflandırmıştır. Kindi ilimleri öncelikle dini ve insani olmak üzer ikiye ayırır:

İnsani İlimler: Felsefenin çatısı altında toplanmış olup biri doğrudan ilim, diğeri başka ilimler için bir alet ve bir başlangıç sayılmak üzere başlıca ikiye ayrılır. Doğrudan İlim olanlar da teorik ve pratik diye ikiye ayrılır. Teorik sayılanlarda altta fizik, ortada psikoloji, üstte metafizik bulunmaktadır. Psikoloji bir yönüyle fizyolojiye bağlı, bir yönüyle de metafiziğe açık olduğundan fizikten metafiziğe geçişe bir aracı ve bir eşik durumundadır. 

Kindi'ye göre Allah nefsi, latif olmayan madde ile latif olan metafizik arasında bir mertebeye koymuştur. Böylece fizikten metafizik bilgiye geçmek mümkün olmaktadır.

Pratik İlimler:  Ahlak ve Siyasetten oluşur. Başka ilimlere giriş için kullanılan araç ilimleri de mantık ve matematik olmak üzere 2 ye ayrılır. Kindi'ye göre aritmetik, geometri, astronomi ve musikiden oluşan matematik ilimleri bilmeyen bir kimse felsefeyi öğrenemez.

Kindi'ye göre Akıl: Varlığın hakikatini kavrayan basit (yalın) cevher.

Kindi, duyu ve akıl dışında sezginin de bir bilgi kaynağı olduğunu savunur. Ona göre arınıp saflaşan nefis (ruh-zihin) doğrudan bilgi edinme imkanına kavuşur ki varlığa ait tüm bilgi formları onda belirmeye başlar. Filozof, nefsin arınmışlık ve saflığı ile doğrudan ve daha net bilgi edinmesi arasında bir doğru orantının bulunduğundan söz ediyorsa  da onun işaret ettiği arınmada, mistik sezgiden farklı olarak arınan nefsin bilgiyle aydınlanması boyutu vardır. Dolayısıyla bir rasyonel sezgiden söz ettiği anlaşılan filozofa göre ruhu ve zihni arınmış olan kişilerin gördüğü rüyalar genellikle doğru çıkar.

Vahyin insan için mümkün, gerekli ve güvenilir bir bilgi kaynağı olduğu fikrini savunarak epistemolojik zeminde temellendiren ilk filozof Kindi'dir.

Varlık Hakkında araştırma ve bilgi edinmek için cevaplanması gereken sorular:

• Varmı/dır?, 
• Ne/dir?, 
• Hangisi/dir?, 
• Niçin/dir?

İslam Dünyasında Felsefenin Ortaya Çıkışı

FELSEFE Ders Notları 2
Ortaçağ Felsefesi II
İslam Dünyasında Felsefenin Ortaya Çıkışı

İslam dünyasında ilk özgün ve olgun ürünlerini VIII-XIII. yüzyıllar arasında veren özel anlamıyla "felsefe" çalışmaları başlamadan önce, özünde İslam dininin inanç, ahlak ve hukuk ilkeleri temelinde ilmi ve fikri tartışmaların yapılageldiği bilinmektedir. Fert ve toplum hayatını ilgilendiren gerek dinî ve ahlaki, gerekse hukuki, sosyal ve siyasi her türden problemin doğrudan Hz. Peygamber tarafından çözüme kavuşturulduğu mutluluk çağındaki inanç ve fikir birliği, onun irtihaliyle birlikte, yerini başta hilafet meselesi olmak üzere büyük günah, kader ve irade hürriyeti vb. birçok probleme bırakmıştı. Ayrıca büyük bir hız ve başarıyla gerçekleşen fetihlerle daha ikinci halife Hz. Ömer döneminde İslam'ın Irak, Suriye, Filistin ve Mısır'ı da içine alan geniş bir coğrafyaya yayılması, Müslümanların çok farklı inanç ve kültür çevreleriyle tanışmalarını sağlamış, bu da bazı önemli gelişmeleri beraberinde getirmişti.

İlk Ciddi Tartışma: İlk Ciddi Tartışma ve Görüş ayrılığı siyasi olup Hz. Peygamberin vefatı üzerinde yerine kimin halife olacağı konusudur. 

Kelam: İslam dininin inaç ilkelerini sistemli ve rasyonel bir şekilde  temellendirme, yabancı kültürlerin etkisiyle ortaya çıkan ve toplum hayatında olumsuzluklara  yol açma tehlikesi barındıran bidatları etkisiz kılma, İslam'a yöneltilen eleştirileri cevaplandırma işlevini üstlenen bir düşünce hareketidir.

Kelamcıların Asıl Amacı: İslam inançlarını akli temellere dayandırmak ve açıklamalara kavuşturmak.

Kelamcıların Güvenilir Bilgi Kaynakları: Sağlıklı çalışan duyular, yöntemlice işletilen akıl ve nesnesiyle örtüşen/uyumlu doğru haber. Aklın bilgi kaynağı oluşunu açıklarlarken apriori bilgiyi "bedihiyyat/apaçık", "evveliyyat/önsel" ve "zaruriyyat/zorunlu" terimleriyle ifade eden kelamcılar, "nazar" adını verdikleri akıl yürütmenin "talil/tümdengelim" ve "istikra/tümevarım" olmak üzere iki şeklinden sözederler. Kelamcıların üçüncü güvenilir bilgi kaynağı olarak gördükleri "sadık/doğru" haber'in de "mütevatir haber" ve "ilahi vahiy" olmak üzere iki türü vardır.

Kelamcıların tartıştıkları önemli konulardan birisi olan "büyük günah" veya "iman-amel ilişkisi" konusuna yaklaşımlarıyla Hariciler ve Mürcie  iki aşırı uçta yer alırken, Mutezile ve Ehl-i Sünnet  probleme daha ılımlı ve dengeli bir  şekilde yaklaşmışlardır.

Haricilere göre İman ve Amel: İmanın bir parçası olup büyük günah işleyen kimse imanını yitirmiş ve dinden çıkmış demektir.

Mürcie göre İman ve Amel: İman ile Amel ayrı şeylerdir. Kişi mümin olduğunu söylediği sürece işlediği büyük günahlara bakarak onun dinden çıktığı söylenemez.

Kader ve İrade özgürlüğü meselesinde problemi insanın sorumluluğu bağlamında irdeleyen Kaderiyye yaptığı fiiller konusunda insanın irade ve güç sahibi olduğu ve kendi fiilini kendisinin yarattığını dolayısıyla onu sunurlayıp yönlendirecek bir "kader" den söz edilemeyeceğini savunur.

Cebriyye ise Allah'ın mutlak ilim, irade ve yaratıcı kudretiyle çizdiği kader planı karşısında insanın hiçbir irade ve gücünün olmadığını ileri sürmüştür.

Kaderiyye ve Cebriyye arasında yer alan Mutezile insanın kendi fiillerini gerçekleştireceği irade ve kudreti Allah'ın ona verdiğini ancak onun bu irade ve gücü hangi şekilde kullanacağını da ezeli bilgisiyle kuşattığını söylemiştir.

Ehl-i Sünnet'in iki büyük okulundan biri olan Eşariyye, insanın bütün fiillerinin Allah tarafından bilindiği takdir edilip yaratıldığı görüşündedir. Fakat Eşariyyeye göre insanın yaptıklarından sorumlu olmasını sağlayan bir "cüz-i irade"si bulunmaktadır.

Zühd ve Ahlak Hareketi: Ebu Zerril Gıfari ve ikinci nesilden Hasan el-Basri tarafından temsil edilen ve giderek nazari/teorik bir boyut kazanan bir harekettir. Bu ahlak hareketi VII.yüzyılın ortalarından itibaren tasavvuf adıyla anılmaya mensuplarınada sufi ve mutasavvıf denilmeye başlandı.

Tasavvuf: Ekonomik zenginleşmeye tepki olarak ortaya çıkmıştır. Pek çok tanımı olan tasavvuf riyazet/maddi ilgilerin azaltılması ve tefekkür/Allah'ı anıp düşünmek suretiyle nefis tasfiyesini/iç arınmayı gerçekleştirip yüksek ahlak sahibi olmayı keşif ve ilham yoluyla hakikatin bilgisine ermeyi amaçlayan bir harekettir.

Kelam ve Tasavvufun ortaya çıkışıyla paralellik gösteren bir diğer harakette "Tercüme Hareketi"nin başlamasıdır. Artan eserlerin sığmaması nedeniyle Hizanetül Hikme halife Memun döneminde genişletilerek Beytülhikme (Felsefe Evi) adıyla anılan bağımsız bir kuruma dönüştürülmüştür. 

Dehriyye: Alemin ezeli olduğunu, bir yaratıcısının bulunmadığını ileri süren dehriyye adını "başlangıcı ve sonu olmayan zaman" anlamındaki "dehr" kelimesinden alan materyalist ve ateist bir felsefe ekolüdür. Dehri felsefesinin en önemli temsilcisi İbnül Ravendi'dir.

Tabiiyye (Tabiatçı Felsefe): Deist bir yaklaşımı esas alan tabiatçı ekol, yaratıcı kudret olarak Tanrı'nın varlığını kabul ettiği halde peygamberlik ve din kurumunu reddeder. En önemli temsilcileri:  İslam bilim ve düşünce tarihinde kimyanın kurucusu olarak adılan  Cabir bin Hayyan ve Hekim ve Kimyacı olan Ebu Bekir Razi'dir.

Ebu Bekir Razi Alemin varoluşunu "beş ezeli ilke" (el kudemaül-hamse) adını verdiği Yaratıcı (Tanrı), Nefis (Ruh), Heyula (Madde), Hala (Mekan) ve Dehr (Zaman) kavramlarıyla açıklayan Razi akıl gücü ve adalet duygusu sayesinde iyi-kötü, doğru-yanlış, güzel-çirkin, faydalı-zararlı ayırımını yapabilecek donanımda ve eşit konumda yaratılan insanların bir peygamber rehberliğine ihtiyaç duymayacağını ileri sürerek din kurumunu gereksiz ve anlamsız bulmakta ayrıca birçok çatışma ve savaşın nedeni olarakta dini göstermektedir.

Meşşaiyye: İslam düşünce tarihinin en geniş kadroya ve en yaygın etkiye sahip olan felsefe ekolü Aristocu geleneği sürdürmüştür. Kindi, İbn Sina ve İbn Rüşd gibi çok tanınan filozofların temsil ettiği bu ekol, Aristo'nun Arapçaya çevrilen kitaplarının yanısıra onun Yeni Eflatuncu yorumcuları tarafından yazılan şerhlerinden ve Aristo'ya maledilen sahte eserlerden de önemli ölçüde yararlanmıştır. Eflatun'un Arapçaya çevrilen yedi eserinide kullanan Meşşai Filozoflar daima Eflatun ile Aristo felsefelerini uzlaştırma çabası içerisinde olmuşlardır. Bunun tek istisnası en büyük Aristo yorumcusu İbn Rüşd'dür.

Hepsi de akılcı/rasyonalist olan meşşai filozofları vahiy, peygamberlik ve din olgusunu tanıdıklarından felsefe ile dinin uzlaştırılabileceğini savunmuşlardır.

İhvan-ı Safa: İhvan-ı Safa (Temizlik Kardeşleri) Basra merkezli gizli, gizemli bir ansikolopedist felsefe cemiyetidir. 51 risaleden oluşan bir eser yazmışlardır; Bu eser "Resail" veya "Resailu İhvani's-Safa" olarak bilinir. Amaçları bilinmemektedir. Batıni-İsmaili eğilimler taşımışlardır. Cehalet, batıl inanç ve sapkın fikirlerle kirletildiğini düşündükleri dinin ancak felsefe ile temizlenebileceğini savunan İhvan-ı Safa, insanlığın kurtuluş huzur ve mutluluğunu felsefeleşmiş din ile sağlanabileceğini ileri sürer.

İşrakiyye: XII.yüzyılın sonlarına doğru Şehabettin Sühreverdi tarafından kurulan ekol mantıki kanıtlama ve akıl yürütmenin gerçek bilgiye ulaştıramayacağı hakikatin ancak mistik tecrübe yöntemiyle bilineceğini ileri sürmüştür. Aristocu meşşailere karşı Eflatuncu bir sistem geliştiren Sühreverdi, İbn Sina ve İbn Tufeyl'in eserlerin yararlanmıştır. Ayrıca hermetik ve gnostik geleneklerden de beslenmiştir. Hikmet-ül İşrak adlı eserinde uzun süre uğraştığı bilgi sorununu ancak rüyasında Aristo'nun "çözüme nesneler dünyasında değil kendi öznel dünyasında araması ve özüne dönmesi gerektiğini" ne dair tavsiyesi sayesinde çözdüğünü anlatır. Sühreverdi felsefe ile tasavvufu kaynaştırıp özdeş hale getirmeyi amaçlıyordu.

İbnül Arabi'nin büyük yankılar uyandıran Sistemi: Vahdet-i Vucud ve Tecelli Nazariyesi

Gazzaliden önce kelamcılara Mütekaddimin denirdi.

İlk İslam Filozofu El-Kindi'dir.

Kelamın bir düşünce akımı olarak ortaya çıkması Halife Harun Reşit dönemindedir.

İslam felsefesi tarihinde saf Aristocu olarak bilinen filozof İbn Rüşd'dür.

İslam dünyasında toplumun ihtiyaçları doğrultusunda yapılan ilk tercümeler Tıp alanındadır.

Trop Adcılığı

FELSEFE Ders Notları 2
Metafizik
Trop Adcılığı

Trop: "yinelenemez tikel özellik" Her trop bir ve yalnız bir tek somut nesne tarafından dolaysız olarak taşınan, yani yinelenemez olan bir belirlenmiş özelliktir. Bir tropu taşıyan somut nesneye tropun taşıyıcısı diyoruz. Tropun ise taşıyıcısının içinde olduğunu söylüyoruz. Tropların var olup olmadıkları ise uzun süreden beri tartışma konusu olmayı sürdürüyor.

Troplar her türlü özellik gibi tekli trop ve çoklu trop olmak üzere ikiye ayrılır. Tekli tropa nitelik tropu, çoklu tropa bağıntı tropu diyoruz. Her nitelik tropunun bir ve yalnız bir taşıyıcısı olmasına karşılık, her bağıntı tropunun birden çok sayıda taşıyıcısı vardır.

Sıkı trop Adcılığına göre, "Bu kalem yeşildir" önermesinden nitelik yükleminin elenmesi ile elde edilen önerme:  "Bu kalemin yeşilliği vardır"

Trop Kuramları: Trop kategorisini temel kategori sayan kuramlardır. Trop kategorisinin yanı sıra tümel özellikleride temel kategori sayan kuramlara Gerçekçi Trop Kuramları, tümel özellikleri temel kategorileri arasında saymayanlara da Adcı Trop Kuramları diyoruz.

Sıkı Trop Adcılığı: Temel ontolojik ilişkisi somut nesne ile trop arasındaki Dolaysız Taşıma İlişkisidir. Sıkı Trop Adcılığına göre, "Acılık bir tattır" önermesinin metafizik açıklayıcısı "Acı olan her somut nesnenin acılığı bir tattır"dır. 

Sıkı Trop Adcılığında günlük dilin özne-yüklem önermelerinin içinde geçen özellik adları elenir, yani bu önermeler, içinde özellik adları geçmeyen başka önermelere dönüştürülür.

Örnek: Sıkı Trop Adcılığına göre "Sokrates beyazdır" önermesinin metafizik açıklayıcısı "Sokrates, "Sokrates'in beyazlığı" tropunu dolaysız olarak taşır"

Trop Kümesi Adcılığının Temel Kategorileri: Somut Nesne, Trop ve Küme. Bu adcılıkta tümel özelliklerin işlevini ya  doğal trop kümeleri ya da trop benzerliği kümeleri görür. Buna göre Trop Kümesi Adcılığının iki temel çeşidi vardır: Doğal Trop Kümesi Adcılığı ve Benzerlik Kümesi Adcılığı.

Doğal Trop Kümesi Adcılığı: Bu adcılık çeşidinin temel kategorileri: Somut Nesne, Trop, Küme, Doğal Nesne-Kümesi ve Doğal Trop-Kümesi kategorileridir. Bunların dışında temel ontolojik ilişki ve türetilmiş kategori yoktur. Bu Kuram Doğal Küme Adcılığının bir uzantısı sayılabilir. Nesne türü gösteren yüklem ve adlar, doğal küme adcılığında olduğu gibi, bu kuramda da doğal nesne kümelerini gösterir.

Trop-Benzerliği Kümesi Adcılığı: Temel kategorileri; Somut Nesne, Trop, Küme ve Doğal Nesne-Kümesi kategorileridir.Temel ontolojik ilişkileri ise dereceli trop-benzerliği ilişkileridir. Bunun dışında bu kuramda türetilmiş kategori olarak trop benzerliği kümeleri kategorisi vardır. Bu kuramda bir bakıma Benzerlik Adcılığının bir uzantısı sayılabilir. Nesne türü gösteren yüklem ve adlar, Benzerlik Adcılığında olduğu gibi, bu kuramda da birer benzerlik kümesini gösterirler.

Dereceli Trop Benzerliği İlişkileri

Farklı benzerlik kuvveti derecesinden olan troplar arası temel trop-benzerliği ilişkileri vardır. En kuvvetli dereceden olan trop-benzerliği ilişkisi'ne Tam Benzerlik İlişkisi, diğer derecelerden olanlarına da Tam Olmayan Benzerlik İlişkisi diyoruz. Gerek tam gerek tam olmayan benzerlik ilişkileri troplar arasında yansımalı ve bakışımlı olan ikili ilişkilerdir. Tam Benzerlik ilişkisi ayrıca geçişlidir. Tam Olmayan Benzerlik İlişkisi ise genellikle geçişli değildir.

Tümellere İlişkin Kavramcı ve Adcı Kuramlar

FELSEFE Ders Notları 2
Metafizik
Tümellere İlişkin Kavramcı ve Adcı Kuramlar

Kavramcılık: Tümellerin zihnin dışında bulunmayıp ancak zihnin içinde kavram olarak varolduğunu ileri süren görüştür.

Bir yüklemin kaplamı, o yüklemin gösterdiği kavramı örnekleyen ya da taşıyan somut nesnelerin kümesidir.

Örnekleyenleri olabilen bir kavrama tür kavramı denir.

Taşıyıcıları olabilen bir kavrama özellik kavramı denir.

Örnekleri somut nesne olan tür kavramlarına nesne türü kavramı denir.

Örnekleyenleri özellik olan tür kavramlarına özellik türü kavramı denir.

Kavramcılığın Olumlu Yönleri:

• Kavramcı kuramlardaki kavramlar, gerçekçi kuramlarda zihinden bağımsız tümellerin metafizik işlevlerini yerine getirir
• Gerçekci kuramlardaki tümellerden farklı olarak zihin dışında değil zihin içinde bulunurlar.
• Zihin içinde bulunan tümellerin bilgisi, bunların akılla kavranmasına dayanır.
• Kavramların kendileri salt akılla bilinmesine karşın bunların kaplamlarının bilgisi akılla birlikte gözlem ve deneye  de bağlıdır.
• Uzay-zaman içinde yer almayan ve zihin dışında bulunan tümellerin akılla kavranması gerçekçi kuramlar için bir sorun olmuştur.

Kavramcılığın Olumsuz Yönleri:

• Tümellerin zihin dışında değil yalnız zihin içinde bulunmalarıdır.
• Kavramcı kuramların nesnel bir metafizik olması için, aynı kavramların farklı zihinlerin içinde varolabilmeleri gereklidir.
• Nesnelliği araştırmak iin sözü geçen üçüncü temel ontolojik ilişki olan kavramların zihinde varolma ilişkisini incelemek gerekir.
• Kavram tümel olmakla birlikte zihinden bağımsız varolabilen birşey olmadığına göre zihin içinde yer alan birşey, başka bir deyişle bir zihin içeriği olmalıdır.

Adcı Kuramlar: Tümellerin varlığını kabul etmeyen kuramlardır. Bir kısmında tümellere yer verilmediği gibi onların işlevini görecek türetilmiş bir kategoriyede yer verilmez. İki çeşidi vardır: Sıkı Adcılık ve Yüklem Adcılığı. Diğer gruptan olan adcı kuramlarda ise tümeller temel kategori sayılmaz ama onların ontolojik işlevini gören türetilmiş bir kategori ortaya konur. Bu tür kuramların ise doğal küme adcılığı ve benzerlik adcılığı olmak üzere iki biçimi vardır.

Sıkı Adcılık: Bu kuramda kabul edilen tek temel ontoloik kategori "somut nesne" kategorisidir. Temel ontolojik ilişkisi yoktur. Bu kuramda "Ahmet İnsandır", "Ahmet Kumraldır", "Ahmet Koşuyor" ve "Bu Karanfil Pempedir" gibi yalın sağduyusal bilgi ileten özne-yüklem önermeleri temel önermelerdir. Öznesi somut nesne gösteren, yüklemi ise yalnız somut nesnelere uygulanabilen özne-yüklem önermelerine temel önerme denir. Sıkı Adcılıkta doğru olan temel önermelerin metafizik açıklanmaya gereksinmesi olmadığı için, bu önermelerin kendileri metafizikçe temel önermelerdir.

Sıkı Adcılığın Temel Savı : İndirgenemez özne-yüklem önermelerinin bulunmadığını savlayan sıkı adcılıkta, öznesi soyut tekil  terim olan özne-yüklem önermeleri indirgenememektedir.

Hiçbir temel ontolojik ilişkiye yer vermemesi sıkı adcılığın önemli bir özelliğidir.

Yüklem Adcılığı: Sıkı Adcılıkta olduğu gibi, tek temel ontolojik kategori nesne kategorisidir. Bu kuramda sıkı adcılıktan farklı olarak bir temel ontolojik ilişkinin işlevini gören, dilin yüklemleri ile somut nesneler arasında uygulama ilişkisi vardır.

Doğal Küme Adcılığı: Kuramın temel kategorileri Somut Nesne, Soyut Küme ile Doğal Küme kategorileridir. Bu kuramda tümellerin işlevini gören, bu tümellerin kaplamlarıdır. Eğer tümel bir nesne türü ise, o tümelin kaplamı o nesne türünün örnekleyenleri olan somut nesnelerin kümesi demektir. Tümel bir özellik türü ise iki türlü kaplamı vardır. Biri o özellik türünün örnekleyenlerini oluşturan belirlenmişlerin kümesi demektir. İkincisi ise o özellik türünü dolaylı taşıyan somut nesnelerin kümesi demektir. Burada sözkonusu doğal kümeler, yalnız somut nesneler olan kaplamlardır.

Benzerlik Adcılığı: Kuramın temel kategorileri somut nesne kategorisi ile küme kategorisi, temel ontolojik ilişkisi ise somut nesneler arasındaki benzerlik ilişkisidir.

Benzerlik Kümeleri: Benzerlik adcılığı kuramında tümellerin işlevini gören, öğeleri benzerlik ilişkisine dayanarak tanımlanmaya çalışılan benzer somut nesne kümeleridir. Bu kümelerin bütün öğelerinin en az bir ortak özelliği olması beklenir. Bunlara benzerlik kümeleri denir.

Benzerlik Adcılığı Kuramının Ana Görevi: Her bir yüklemin ve somut tekil terim olmayan öznenin gösterdiği benzerlik kümesini belirlemektir.

Benzerlik Adcılığı kuramının temel güçlüklerinden biri, özellikleri açıklamak için ihtiyaç duyduğu benzerlik kümelerini tanımlamaktır.

Benzerlik Adcılığının olumsuz yanı, benzerlik dairelerinin hangilerinin benzerlik kümesi olduğunu belirleyen bir ölçütün bulunamaması, başka bir deyişle sezgisel olan benzerlik kümesinin biçimsel bir tanımının verilememesidir.