Eğitim Psikolojisi
Bilişsel Gelişim
Piaget, zihinsel etkinliklerin nasıl oluştuğu üzerinde odaklaşarak kuramını geliştirmiştir Piaget zihinsel gelişim süreçlerini, akıl yürütme (uslamlama) işlemlerini, biyolojik temelini de göz ardı etmeksizin inceleyerek bilime çok önemli katkılar getirmiştir Piaget deneylerinde, problem çözme durumunda çocukların, aynı yaşlarda benzer, farklı yaşlarda ise birbirinden farklı zihinsel etkinlikler sergiledikleri gözleminden yola çıkmıştır. İncelemeleri sonucu çocuklar arasındaki bu farklılığın, sahip oldukları bilgi birikiminden çok, durumu, olayı, problemi daha kapsamlı olarak ele almalarından ve daha karmaşık zihinsel işlemlerde bulunmalarından kaynaklandığını saptamıştır. Piaget bilişsel gelişimin birbirleriyle ilişkili dört faktörden etkilendiğini öne sürmüştür.
Bu Faktörler; Olgunlaşma, deneyim, sosyal etkileşim ve dengelemedir. Bunlardan olgunlaşma; gelişimin fiziksel alanıyla ilgilidir. Bu faktör özellikle merkezi sinir sisteminin olgunlaşmasını içerir. Deneyim ise; fiziksel ve zihinsel etkinlikleri içerir. Deneyimler yaşamın ilk yıllarında yakalama, emme, yürüme,koşma,tırmanma fiziksel yönü ağırlıklı iken,ilerleyen yıllarda somut objeler hakkında düşünme ve giderek objelerle ilgili süreçler hakkında düşünme gibi soyut özellikler taşır. Sosyal etkileşim ise, oynama, konuşma ve diğer insanlarla iletişimi içerir. Diğer faktör olan dengeleme; yukarıda belirtilen üç faktör olan olgunlaşma,tecrübe ve sosyalleşme süreçlerini bir araya getirerek bilişsel yapıyı inşa etmeyi ve de yeniden inşa etmeyi içeren bir kavramdır.
Biliş: Algılamayı, tanımayı,akıl yürütmeyi ve yargılamayı içeren bilginin elde edilmesi eylemi ve sürecidir. Biliş, bilgiyi nasıl organize edeceğimizi, düzenleyeceğimizi, biçimini nasıl değiştireceğimizi belirler.
Olgunluk: Belli becerileri kazanmaya hazır olunan andır.
Bilişsel Yapılar:Bireyin gerek dış dünyadan gelen uyarıcıları-bilgileri işlemesine ortam yaratan hazır oluşluğudur.
Şema: Kişilere, nesnelere veya olaylara onların anlamını oluşturmak için uygulanan örgütlü düşüncedir. Örnek: Bir topu alırken, alma şemanızı kullanırsınız. Topu birisine atarken ise bakma şemanızı ve atma şemanızı kullanırsınız.
Korunum: Bir nesnenin sayı veya miktar gibi özelliklerinin görümündeki farklılıklara veya yüzeysel değişikliklere rağmen değişmeyeceğini anlama yönündeki bilişsel beceridir.
Dengelenim: Bir denge durumu veya yeni bir duruma uyum sağlama becerisidir. Örnek: Bebeğin eline aldığı her nesneyi ağzına götürdüğünü düşünecek olursak Piaget’e göre bebeğin objeleri ağzına götürerek özümlediğini söyleyebiliriz. Her bir nesneyi ağzına götürdüğünde bebek "bu nesne ağza götürülebilir" ya da "bu nesne ağza götürülemez" diye şemalar oluşturmaktadır. Böylelikle de bir süre sonra gerçek dünyaya daha uyumlu hale gelir. )
Özümleme: Yeni bilgiyi ve fikirleri almaya ve bunları varolan bilgilere veya şemalara uygun hale getirme işlemidir.(ilk kez görülen bir kaplana kedi demek..)
Uyma: Var olan bilgiyi ayarlamayı veya şemaları yeni bilgilere ve fikirlere uydurmayı içeren işlemlerdir. Örnek: Kaplan vahşi bir hayvan onunla kedi gibi oynanmaz...Örnek:Çocuk oyuncağını eline alırken yakalama şemasını kullanması durumu özümlediğini göstermektedir. )
Örgütleme: Elde edilen bilgilerin, daha sonra kullanılmak üzere, benzerlik ve farklılıklara göre sınıflanarak, gruplandırılması gerekir. Örnek: Amcasının babasının kardeşi olduğunu öğrenen çocuk ikinci bir bilgiye ihtiyaç duymadan dedesinin amcasının babası olduğunu bilir. Bu durum örgütlemenin ürünüdür.
Piaget'in Bilişsel Gelişim Dönemleri
- Duyusal - Motor Dönemi (Bebeklik - İki Yaş)
- İşlem Öncesi Dönem (İki Yaş - Yedi Yaş)
- Somut İşlemler Dönemi (Yedi - Oniki Yaş)
- Soyut İşlemler Dönemi (Oniki Yaş - Yetişkinlik)
Duyusal - Motor Dönemi (Bebeklik - İki Yaş) : Piaget'e göre bebekliile iki yaş arası dönemdir. Doğuştan getirilen duyusal özelliklerin ağırlıklı olarak kullanıldığı ilk dönemdir. Dönemin temel zihinsel etkinliği çevreyle duyular arasındaki etkileşimdir. Bebekler bu dönemde deneyimlerine isim verecek dile ve sembollere sahip olmadan ve olayları fikirleri anımsamadan o anki deneyime bağlanırlar. Bebekler neler olduğunu görür ve bunu hissederler.
Örnek :Eğer çocuk yaptığı davranışın sonucundan haz alıyorsa parmaklarını açma ya da kapama gibi bazı refleks hareketlerini düzenli olarak yapmaya başlar. Çocuk başlangıçta rastlantısal olarak yaptığı bir eylemin sonucundan zevk alırsa bu davranışını tekrarlamaya başlar. Yatağının üzerinde asılı duran oyuncağa değdiğinde ses çıkardığını fark etmesi gibi.
İşlem Öncesi Dönem (İki Yaş - Yedi Yaş) : İşlem öncesi dönemde, düşünmenin niteliği değişir. Artık çocuklar bir önceki gelişim dönemindeki gibi yakın duyusal çevreye bağımlı değildir İşlem öncesi dönemde, dikkati çeken bir özellik de benmerkezliliktir. Benmerkezlilik, çocuğun veya ergenin kendi bakış acısı ile baska bir bireyinki arasında ayrım yapamamasıdır.
Piagete göre iki yaş-yedi yaş arasındaki yıllarda sezgilerin klavuzlugunda işlem yapılan dönemdir.
İşlem öncesi döneme Örnekler: Noel Baba'nın gerçek olduğuna inanma, annesi hastanede doğum yapan bir çocuk annesi eve bebekle geldiği için annesinin hastaneye her gidişinde eve bir bebekle döneceğini bekleyebilir. Bu dönemdeki cocuklar şu konularda zayıftırlar. Olayların sırasını açıklamak, sebep sonuç ilişkilerini açıklayamazlar, sayıları ve ilişkileri anlayamazlar. Kuralları hatırlayamazlar,
Tersine Çevrilemezlik: İşlem öncesi dönemdeki bir çocuğun bir işlemi zihninde tersine çevirmedeki bilişsel sınırlılığıdır. Örnek: 3+4'ün 4+3 ten farklı olduğunu düşünecektir.
Animizm: Çocuk cansız nesnelere de canlılara özgü nitelikler yükler. Örnekler: Deniz kıyısından çakıltaşı toplayan bir çocuk sadece bir taş almak yerine birden fazla taş toplayabilir. Bunun nedeni sorulduğunda çocuk "canları sıkılmasın" diye cevap verebilir.
Somut İşlemler Dönemi (Yedi - Oniki Yaş) : Somut işlemler dönemi, ilköğretimin ilk kısmına karşılık gelen yılları kapsamaktadır. Çocuk bu dönemde bir önceki dönemde kazandığı kavramlar üzerinde daha karmaşık zihinsel işlemler yapabilir hale gelmiştir. Nesnenin korunumunu kazanırlar. Çocuklar işlem öncesi dönemde bu beceriye sahip değilken somut işlemler döneminde sayı, madde, uzunluk, alan, ağırlık ve hacim korunumunu kazanırlar. Örnek: Bu dönemdeki bir çocuğa, bir grup çocuğun fotoğrafı gösterilip, ne gördüğünü anlatması istendiğinde Somut İşlemler Dönemi çocuğu, "Elbiseli ve pantolonlu kızlar, gözlüklü ve gözlüksüz oğlanlar var. Buradaki çocukların bir kısmı kısa saçlı, bir kısmı da uzun saçlı." gibi açıklamalarla, birden çok özelliği aynı anda dikkate alabilir.
Soyut İşlemler Dönemi (Oniki Yaş - Yetişkinlik): Piaget'in kuramına göre en üst düzey soyut işlemler dönemidir. Hipotezler kurabilir. Düşüncelerini organize edebilir. Bu yıllarda düşünceler hakkında düşünebilme yetisinin yer aldıgı dönemdir. Bu dönemde en üst düzeyde zihinsel işlemler yapılır.
Ergen Benmerkezciliği: ELKIND tarafından ortaya konulan bu kavramdır. Ergenlik döneminde gözlenir. Ergenin hem bedeninde hem kişiliğinde yogun değişiklikler oluşur.
Çifte Mesaj: Ergenlere ebeveynlerinin kimi zaman çocuk, kimi zaman da yetişkin gibi davranırken ilettikleri mesajlardır.
Hayali Seyirci: Kendisiyle aşırı ilgili olan ergen, sanki çevresindeki bütün insanların da, kendisiyle aynı derecede ilgili olduğuna inanmaya başlar. Adeta sahnede oynayan bir aktris ya da aktördür. Bütün spotlar onun üzerine çevrilmiştir.
Ergen kendine öylesine bir dünya kurar ki oun yaşadıklarını, değil bu dünyada, bu evren kimse yaşamamıştır. Yaşadığı duygular, düşünceler açısından evrende biricik olduğuna inanır. ELKIND tarafından KİŞİSEL EFSANE olarak adlandırılan böylesi bir düşünceyi, her ergen geliştirmeyebilir.
Ergen Benmerkezciliği: ELKIND tarafından ortaya konulan bu kavramdır. Ergenlik döneminde gözlenir. Ergenin hem bedeninde hem kişiliğinde yogun değişiklikler oluşur.
Çifte Mesaj: Ergenlere ebeveynlerinin kimi zaman çocuk, kimi zaman da yetişkin gibi davranırken ilettikleri mesajlardır.
Hayali Seyirci: Kendisiyle aşırı ilgili olan ergen, sanki çevresindeki bütün insanların da, kendisiyle aynı derecede ilgili olduğuna inanmaya başlar. Adeta sahnede oynayan bir aktris ya da aktördür. Bütün spotlar onun üzerine çevrilmiştir.
Ergen kendine öylesine bir dünya kurar ki oun yaşadıklarını, değil bu dünyada, bu evren kimse yaşamamıştır. Yaşadığı duygular, düşünceler açısından evrende biricik olduğuna inanır. ELKIND tarafından KİŞİSEL EFSANE olarak adlandırılan böylesi bir düşünceyi, her ergen geliştirmeyebilir.
