FELSEFE Ders Notları 3
Çağdaş Sosyoloji Kuramları
Postmodern Sosyal Teori
Postmodernizm, modern kültürel ürünlerden farklı olarak sanatta, filmlerde, mimaride ve benzeri alanlardaki kültürel ürünleri ifade eder. Posmodernite ise tarihsel anlamda modern dönemi izlediği düşünülen sosyal ve politik çağı betimler. Dolayısıyla, Posmodern oluşumlarla ilgili önemli nokta modernitenin bittiği ve postmodern çağın başladığı düşüncesidir.
Posmodernizm nedir? sorusuna verilecek en temel yanıt modernizmin radikal bir biçimde eleştirisidir.
Öte yandan Fredric Jameson, günümüzün hakim eleştirel ve biçimsel ideolojik paradigması olan postmodern düşüncenin bir yenilik olarak estetiği, kendi ekseni etrafında döndürerek ve dönüşümler geçirerek bir yenileme yolu arama zorunda olduğunu belirtir. Bu ise "modern kalarak postmodernizme dönüşmeye çalışan modernizm" anlamına gelir. Jameson'ın bu yorumu modernizmin kendi içinde biz çözülme yaşadığı yönündedir.
Modernizmin köküne bakıldığında Fransız Devrimi, Aydınlanma Düşüncesi, bilimsel gelişmeler ve Sanayi devrimi görülmektedir.
Postmodernizm kavramı 1950 ve 1960'lardan itibaren birçok yazar tarafından kullanılmaya başlanmıştır.
Bugün, postmodernizmin merkezinde yer alan bazı temaların modası geçmiş olduğu ifade edilmesine rağmen birçok entellektüelin zihnini meşkul ettiği açıktır. Bu temalar; öznenin ölümü ve dönüşü, temsilin reddi ve kamusal alanın çöküşü, bireycilik, bireyin kimliği, anti-hümanizm, Heidegger ve Nietzsche felsefesi, nihilizm ve Paris 1968 geleneği olarak sıralanmaktadır.
Modernleşme varlığını sürdürmek için kapitalizm, ulus devlet, kentleşme ve pozitivizm gibi unsurları dayanak olarak kullanır.
Aydınlanma, bir ütopya olarak insanın özgürleşmesi ve yücelmesi amacını taşımaktadır. Aydınlanma düşüncesi 17. ve 18. yüzyıllarda Batı Avrupa'da yayılan bir felsefi akıma işaret eder. Aydınlanma akımı yapısında eşitlik, özgürlük, insan aklına duyulan güven, bilim ve ilerleme barındırır.
"Akıl Tutulması" kavramını Horkheimer kullanmıştır.
Postmodern kuramcıların Aydınlanma dönemine yaptığı eleştiriler: Aydınlanmanın aklı getirdiği nokta, bireyin slinişi biçiminde olmuştur. Aydınlanmanın aklını mit olarak nitelemişlerdir. Aklın toplumda çatışan çıkarlara hizmet ettiğini belirtmişlerdir. Aklın araçsal boyutunun geliştiğini ve yeni bir egemenlik biçimini gerektirdiğini ifade etmişlerdir.
Nietzsche'e göre aydınlanma projesi iyimser öncüllerin aksine bir yabancılaşmanın, acımasızlığın ve vahşetin egemen olduğu bir biçime dönüşmektedir.
Geneloji, herhangi bir nesneyi kaynağından alıp tarih akış sürecinde nasıl değiştiğini inceleme anlamına gelmektedir.
Nietzsche aydınlanmanın akıl, bilim ve ilerleme anlayışlarına eleştiriler yöneltmiştir.
Sanatta postmodern anlayış, ilk kez 1960'larda New York sanat çevrelerine modern sanatın karşıtı olarak girmiş ve sanatta yeni bir postmodern estetik anlayış döneme hakim olmaya başlamıştır.
Modern Sanat anlayışının özellikleri: Özgürlük ve özgünlük, yansıma ve misyon, kütür ve sanat ürünlerinin metalaşması, seçkin olması.
Postmodern Sanat estetiğinin özellikleri:
- Estetik ölçüde sanatçının kendi için bilincini, topluma göre daha çok ön planda tutmaktadır.
- Sanatçının topluma karşı bir misyon ve anlatısı bulunmamakta, bunun yerine montaj ve eklemleme geçmektedir.
- Gerçek açık uçlu olarak bırakılmakta ve gerçekliği yansıtmak yerine belirsizlik ve kararsızlık önem kazanmaktadır.
- Bireyin bütünleşmiş kişiliği ve tutarlı olması değerleri bir tarafa bırakılarak hümanist değerlerden arındırılması öncelenmiştir.
- Posmodernizmde yüksek sanat ve kitle sanatı ayrumu yadsınarak taklit ve yapıştırma teknikleri ile sanat yapıtının üretimi esas alınmıştır.
Postmodernistler modern sanat ve estetik ölçütlerine iki eleştiri getirmektedirler: Birincisi sanat yapıtının misyonu olması, içinde bulunulan durumu eleştirerek çıkış yolu aramasıve geçmişten kopmuş bir yeniyi inşaya kalkışması olarak değerlendirilmektedir. İkincisi, modern sanatın seçkinci anlayışına yönelttikleri eleştirilerdir.
Ziyouddin Serdar'ın postmodernizm ilkeleri arasında şunlar vardır:
- Modernizmde geçerli olan her şeyin postmodern zamanda tümden geçersiz ve eskimeye yüz tutmuş olması
- Gerçekliğin reddedilmesi
- Elimizde olan gerçeklik yerine imgeyle maddi gerçekliğin arasında kaybolmuş olan dünyanın olması
- Çoklukla ve çeşitlilikle ilgilenmesi
Modernizm ve Postmodernizm karşılaştırmaları arasında şunlar yer alır:
- Modernitenin romantik ve iyimserliği postmodernitede toplumsal sorunları kapsayan ve dadaist anlayışıyla kendini göstermektedir.
- Modernizmde her şeyn rasyonel ölüler içinde yürütülmesi düşüncesi, postmodernizmde aklın tükenmişliği olarak yorumlanır.
- Modernizmde toplumsal mesafeler önemli iken, postmodernizmde konumların belirsizliğine dikkat çekilir.
Posmodernizm denince akla ilk gelen düşünürlerden biri olan Lyotard'ın postmodernizme ilişkin görüşleri çoğunlukla "Postmodern Durum" adlı kitabında bulunabilir.
Toplumların bilginin konumunun değiştiğinden söz eden düşünür Jean Francois Lyotard
Lyotard'ın Ayrımları:
- Temel iddiaları meşrulaştırmak üzere üst anlatılara başvurulması
- Meşrulaştırmanın kaçınılmaz doğal sonucu olan gayri meşru kılma,
- Dışlama homojen epistemolojik ve ahlaki reçetelere duyulan arzu.
Jean Francois Lyotard toplumların postmodern çağa girmeleri ile birlikte bilginin konumunun değiştiğinden söz eder. Son kırk yıl içerisinde bilim ve teknoloji, dil ve bilgi üzerinde yoğunlaşmıştır. Bilgisayar dilleri, iletişim teknolojileri, bilgi depolama ve veri bankaları bunun örnekleridir. Bu teknolojik dönüşümlerin bilgi üzerinde önemli etkileri olduğu söylenebilir. Araştırma ve öğrenilmiş bilginin aktarımı bu etkilerin yaşandığı başlıca işlevlerden ilk ikisidir. Birincisi araştırma, ikincisi öğrenmedir.
Dolayısıyla bilgisayar çağındaki bilgi sorunu günümüzde her zamankinden çok daha büyük ölçüde yönetim sorunudur. Bu bağlamda düzenlemenin, yani yeniden üretim işlevlerinin yöneticilerden geri alınarak makinalara emanet edildiği ve bundan böylede hep edileceği öne sürülmektedir. Günümüzde gittiçe önem kazanan soru; makinalara ilişkin alınan bu kararların doğruluğunun garantisini kimin verebileceği sorunudur.
Bilginin biçimininde giderek değişmesi sonucunda postmodern çağ içinde bilgi satılmak için üretilmekte ve tüketilmektedir. Bilgi kendinde bir amaç olmaktan uzaklaşmakta ve artık kullanım değerini kaybetmektedir.
Postmodernizmi en iyi açıklayan ifade: Modernizme meydan okumasıdır.
Bilişsel Haritalama Kavramı : Jameson tarafından kullanılmıştır.
Jameson'un postmodernizm teorisi olan geç kapitalizm, Ernest Mandel'in teorisine dayanır. Geç Kapitalizm, kapitalizmin üçüncü aşaması olan çok uluslu kapitalizme denk düşer.
"Dünya çılgın bir seyir aldığına göre, biz de dünyaya ilişkin çılgın bir bakış açısı edinmeliyiz" Kötülüğü Şeffaflığı'nın girişinde yazan bu sözler; Baudrillard'a aittir.
